Ô NHIỄM KHÔNG KHÍ TẠI TP.HCM: THỰC TRẠNG, NGUYÊN NHÂN VÀ GIẢI PHÁP

Trong nhiều năm qua, ô nhiễm không khí đã trở thành một trong những vấn đề môi trường đáng lo ngại nhất tại TP.HCM. Không chỉ là trung tâm kinh tế – văn hóa lớn nhất cả nước, thành phố hơn 10 triệu dân này còn thường xuyên nằm trong nhóm đô thị có chất lượng không khí kém của khu vực. Điều đó ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, chất lượng sống và cả sự phát triển bền vững trong tương lai.

Thực trạng ô nhiễm không khí ở TP.HCM

Theo các báo cáo quan trắc, chỉ số AQI (Air Quality Index – chỉ số chất lượng không khí) tại TP.HCM nhiều ngày đo được ở mức trên 150, thậm chí có thời điểm vượt 180. Đây là mức được xếp vào nhóm “xấu”, gây hại cho sức khỏe, đặc biệt với người già, trẻ em và người có bệnh nền hô hấp, tim mạch.

Đáng lo ngại hơn, nồng độ bụi mịn PM2.5 trong không khí tại thành phố thường xuyên vượt xa ngưỡng khuyến nghị an toàn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Riêng đầu năm 2025, số liệu cho thấy PM2.5 trung bình khoảng 80 µg/m³ – cao gấp hơn 16 lần mức khuyến nghị. Loại bụi siêu mịn này có kích thước nhỏ hơn 2,5 micromet, dễ dàng đi sâu vào phổi và hệ tuần hoàn, làm tăng nguy cơ mắc bệnh hen suyễn, viêm phế quản, đột quỵ và thậm chí ung thư phổi.

Nếu đặt TP.HCM trong bức tranh chung, tình hình còn đáng lo ngại hơn:

• Hà Nội cũng là điểm nóng ô nhiễm với mức PM2.5 trung bình 50–60 µg/m³, thấp hơn TP.HCM nhưng vẫn gấp khoảng 10–12 lần so với ngưỡng an toàn WHO.
• Bangkok (Thái Lan) có nhiều thời điểm AQI vượt 200, song trung bình năm 2024 nồng độ PM2.5 khoảng 35–40 µg/m³ – thấp hơn nhiều so với TP.HCM.
• Jakarta (Indonesia) được coi là một trong những đô thị ô nhiễm nhất Đông Nam Á, thường xuyên có chỉ số AQI “đỏ” trên 200, PM2.5 trung bình gần 70 µg/m³, tức vẫn thấp hơn mức 80 µg/m³ mà TP.HCM ghi nhận đầu năm 2025.

So sánh này cho thấy TP.HCM không chỉ đối diện nguy cơ trong phạm vi quốc gia mà còn nằm trong nhóm đô thị ô nhiễm hàng đầu khu vực.

Không khó để nhận thấy tác động của tình trạng này trong đời sống hàng ngày. Người dân TP.HCM thường xuyên phải đối mặt với bầu trời mù mịt, tầm nhìn hạn chế. Nhiều phụ huynh buộc phải cho con em mình đeo khẩu trang ngay cả khi đi học hoặc vui chơi ngoài trời. Các bệnh viện tuyến đầu cũng ghi nhận số ca mắc bệnh hô hấp tăng cao trong mùa ô nhiễm.

Nguyên nhân gây ô nhiễm không khí

Ô nhiễm không khí tại TP.HCM không xuất phát từ một yếu tố đơn lẻ mà là kết quả của nhiều nguyên nhân chồng chéo:

1. Dân số và mật độ đô thị cao

Thành phố có hơn 10 triệu dân cư thường trú và tạm trú. Nhu cầu đi lại, tiêu thụ năng lượng, hoạt động thương mại – dịch vụ khổng lồ tạo ra lượng khí thải và chất ô nhiễm rất lớn. Quá trình đô thị hóa nhanh nhưng thiếu quy hoạch đồng bộ cũng góp phần làm vấn đề thêm trầm trọng.

2. Giao thông cá nhân áp đảo

TP.HCM hiện có gần 10 triệu phương tiện cơ giới, trong đó phần lớn là xe máy. Nhiều xe đã cũ, động cơ xuống cấp, thải ra lượng lớn CO, NO₂ và bụi mịn PM2.5. Ùn tắc giao thông xảy ra hàng ngày, khiến động cơ phải hoạt động lâu hơn, tiêu hao nhiều nhiên liệu và thải ra khí độc nhiều hơn.

3. Khí thải công nghiệp

Các khu công nghiệp, xí nghiệp nằm quanh TP.HCM vẫn chủ yếu sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Hoạt động sản xuất này phát sinh SO₂, NOₓ, hợp chất hữu cơ bay hơi (VOC). Khi tích tụ và gặp ánh sáng mặt trời, chúng có thể tạo thành sương mù quang hóa – một dạng ô nhiễm nguy hiểm ảnh hưởng đến mắt, phổi và hệ thần kinh.

4. Hoạt động xây dựng liên tục

Từ dự án hạ tầng đến công trình nhà ở, quá trình xây dựng gây ra lượng lớn bụi phát tán ra không khí. Bụi từ việc san lấp, vận chuyển vật liệu, trộn bê tông không chỉ gây ô nhiễm mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến người dân sống gần công trình. Ngoài ra, tiếng ồn và rung chấn cũng làm giảm chất lượng sống đô thị.

5. Yếu tố tự nhiên và khí hậu

Thời tiết hanh khô, ít gió hoặc nhiệt độ thấp vào buổi sáng có thể khiến các chất ô nhiễm khó phát tán, tích tụ nhiều hơn trong không khí. Đây là lý do một số ngày, dù không có thêm nguồn thải mới, chất lượng không khí vẫn giảm mạnh.

Giải pháp cải thiện chất lượng không khí

Giải quyết ô nhiễm không khí không thể thực hiện trong một sớm một chiều, nhưng có thể bắt đầu từ những giải pháp cụ thể, cả ở cấp độ chính sách lẫn hành động cá nhân.

1. Phát triển không gian xanh

Cây xanh có khả năng hấp thụ CO₂, lọc bụi và điều hòa vi khí hậu. TP.HCM hiện có tỷ lệ cây xanh trên đầu người thấp so với nhiều đô thị trong khu vực. Việc mở rộng mảng xanh ở công viên, trường học, khu dân cư không chỉ cải thiện chất lượng không khí mà còn giúp giảm hiệu ứng đảo nhiệt đô thị.

2. Đẩy mạnh giao thông công cộng

Để giảm phương tiện cá nhân, thành phố cần hoàn thiện và khuyến khích sử dụng các tuyến metro, xe buýt nhanh (BRT), xe buýt điện. Chính sách trợ giá, bãi đỗ xe hợp lý và kết nối thuận tiện sẽ giúp người dân lựa chọn giao thông công cộng thay vì xe máy.

3. Khuyến khích sử dụng phương tiện điện

Xe máy điện, ô tô điện đang trở thành xu hướng. Chính quyền có thể hỗ trợ thông qua ưu đãi thuế, trợ giá, hạ tầng trạm sạc. Nếu tỷ lệ chuyển đổi sang phương tiện điện cao, lượng khí thải độc hại và bụi mịn sẽ giảm đáng kể.

4. Quản lý công nghiệp và xây dựng

Cần tăng cường kiểm soát khí thải từ nhà máy, khuyến khích áp dụng công nghệ sạch, sử dụng năng lượng tái tạo. Với hoạt động xây dựng, nên áp dụng quy định phun nước chống bụi, che chắn công trình và xử phạt nghiêm khi vi phạm.

5. Nâng cao ý thức cộng đồng

Người dân có thể góp phần bằng những hành động nhỏ: hạn chế đốt rác, bảo dưỡng xe định kỳ, tiết kiệm điện, bảo vệ cây xanh. Việc giáo dục, truyền thông rộng rãi sẽ tạo nên sự thay đổi hành vi bền vững.

6. Các biện pháp tự bảo vệ

Trong những ngày chỉ số AQI cao, người dân nên đeo khẩu trang có khả năng lọc bụi PM2.5, hạn chế vận động ngoài trời và sử dụng máy lọc không khí trong nhà để giảm rủi ro cho sức khỏe.

7. Quy hoạch đô thị hợp lý

Về lâu dài, việc mở rộng thành phố ra ngoại ô, phát triển các khu đô thị vệ tinh và hạ tầng kết nối sẽ giúp phân bổ dân cư hợp lý, giảm mật độ ở trung tâm, từ đó giảm áp lực lên môi trường.

Ô nhiễm không khí tại TP.HCM là vấn đề cấp bách, gắn liền với quá trình đô thị hóa nhanh và thiếu bền vững. Tuy vậy, thành phố hoàn toàn có thể cải thiện tình hình nếu có những giải pháp đồng bộ từ chính quyền, doanh nghiệp đến từng người dân.

Một cây xanh được trồng, một chuyến xe buýt được chọn thay cho xe máy, hay một chiếc khẩu trang lọc bụi được sử dụng đúng cách – tất cả đều là những hành động nhỏ góp phần tạo nên thay đổi lớn. Một thành phố xanh, sạch và đáng sống không chỉ là mục tiêu, mà còn là trách nhiệm chung của tất cả chúng ta.