ĐỒ DÙNG NHỰA – PHÂN HỦY HAY PHÂN RÃ?

“Bạn có nghĩ món đồ nhựa vừa bị vứt đi sẽ biến mất? Sự thật là nó vẫn đang tồn tại, chỉ là bạn không nhìn thấy nữa”. Chia sẻ bài viết này nếu bạn muốn góp phần thay đổi nhận thức cộng đồng – vì một hành tinh không ngập trong vi nhựa.

Trong nhiều năm qua, chúng ta đã quá quen thuộc với sự tiện lợi mà đồ dùng nhựa mang lại: ly nhựa, túi nylon, hộp đựng thực phẩm, ống hút... Thế nhưng đằng sau sự tiện lợi ấy là một vấn đề môi trường dai dẳng và khó giải quyết: rác thải nhựa. Người ta thường nói rằng nhựa "không phân hủy được", nhưng điều đó có thực sự đúng không? Và nếu không phân hủy, thì nhựa đi đâu về đâu sau hàng trăm thậm chí hàng ngàn năm tồn tại ngoài môi trường?

💡 Câu hỏi then chốt là: đồ dùng nhựa phân hủy hay chỉ phân rã?

Phân biệt hai khái niệm: Phân hủy và Phân rã

Đầu tiên, chúng ta cần hiểu rõ hai thuật ngữ này:

Phân hủy (biodegradable): Là quá trình mà vật liệu bị phá vỡ thành các chất vô cơ đơn giản như CO₂, nước và sinh khối (biomass), dưới tác động của vi sinh vật trong một khoảng thời gian tương đối ngắn. Quan trọng nhất: sản phẩm cuối cùng là vô hại với môi trường.

Phân rã (fragmentation): Là quá trình mà vật liệu bị vỡ thành các mảnh nhỏ hơn do tác động cơ học, ánh sáng, hoặc nhiệt độ – nhưng không bị chuyển hóa thành các chất vô cơ. Những mảnh vụn này tồn tại lâu dài, thậm chí là vĩnh viễn và thường trở thành vi nhựa (microplastic).

👉 Vậy câu trả lời là gì? Nhựa không phân hủy, mà chỉ phân rã.

Nhựa – Kẻ bất tử với thời gian

Các sản phẩm nhựa thông thường như polyethylene, polypropylene, PET… đều được chế tạo từ dầu mỏ. Chúng rất bền, chống nước, chịu nhiệt, không bị vi khuẩn "ăn" được. Chính vì lý do đó mà chúng không bị phân hủy sinh học. Thay vào đó, khi bị bỏ ra môi trường, chúng chịu tác động của tia UV, gió, sóng, nhiệt… và dần dần vỡ vụn thành những mảnh nhỏ.

Bạn có thể bỏ một cái túi nylon ngoài trời, 20 năm sau quay lại có thể không thấy nó đâu. Nhưng không phải vì nó “biến mất”, mà vì nó đã phân rã thành hàng triệu hạt vi nhựa – quá nhỏ để mắt thường nhìn thấy.

Vi nhựa – Mối nguy mới

Khi nhựa phân rã thành vi nhựa, chúng len lỏi vào mọi ngóc ngách của môi trường. Cá ăn phải, chim nuốt phải, thậm chí con người cũng ăn phải vi nhựa trong thực phẩm, nước uống, và không khí. Nhiều nghiên cứu đã phát hiện vi nhựa trong nhau thai, trong máu người, trong phổi và thậm chí trong não.

Điều đáng sợ là: chúng ta chưa thực sự biết rõ vi nhựa sẽ gây hại lâu dài ra sao. Nhưng với tốc độ hiện tại – mỗi năm có hơn 300 triệu tấn nhựa được sản xuất, phần lớn trong số đó là dùng một lần rồi vứt – hậu quả đang dần vượt ra khỏi tầm kiểm soát.

Liệu có loại nhựa nào phân hủy được?

Câu trả lời là: Có, nhưng không đơn giản.

Hiện nay, có một số loại nhựa sinh học (bioplastics) có thể phân hủy trong điều kiện thích hợp, ví dụ như PLA (polylactic acid) được làm từ tinh bột bắp hoặc mía. Tuy nhiên, PLA chỉ phân hủy được trong điều kiện công nghiệp: nhiệt độ cao (khoảng 60°C), độ ẩm và sự hiện diện của vi sinh vật phù hợp. Nếu bị thải ra môi trường tự nhiên như rác thông thường, PLA vẫn không phân hủy đúng cách và vẫn có thể phân rã thành vi nhựa.

Không phải tất cả “nhựa sinh học” đều là nhựa phân hủy sinh học – nhiều loại vẫn cần hàng trăm năm để biến mất.

✅ Tức là: nhựa sinh học không phải là cứu tinh, nếu không có hệ thống thu gom và xử lý thích hợp.

Vậy chúng ta phải làm gì?

Đối mặt với thực tế rằng phần lớn đồ dùng nhựa không phân hủy mà chỉ phân rã, giải pháp không nằm ở việc chờ nhựa tự biến mất. Thay vào đó:

1. Giảm thiểu ngay từ đầu

• Hạn chế sử dụng đồ nhựa dùng một lần.
• Sử dụng túi vải, chai thủy tinh, hộp inox.
• Ưu tiên sản phẩm có bao bì tái sử dụng hoặc không cần bao bì.

2. Tái sử dụng và tái chế

• Tái sử dụng càng nhiều lần càng tốt, đặc biệt là với chai, hộp, túi.
• Phân loại rác tại nguồn để tăng khả năng tái chế.
• Ủng hộ các doanh nghiệp có chính sách thu hồi và tái chế sản phẩm nhựa.

3. Áp lực chính sách

• Ủng hộ các quy định cấm hoặc hạn chế nhựa dùng một lần.
• Thúc đẩy minh bạch trong ghi nhãn: "phân hủy sinh học" phải đi kèm điều kiện rõ ràng.
• Yêu cầu trách nhiệm từ nhà sản xuất trong xử lý vòng đời sản phẩm.

4. Giáo dục và thay đổi nhận thức

• Hiểu rằng “biến mất” không có nghĩa là phân hủy an toàn.
• Dạy trẻ em về tác hại lâu dài của rác thải nhựa.
• Gắn trách nhiệm môi trường vào lựa chọn tiêu dùng hàng ngày.

Kết luận: Phân rã không phải là kết thúc

Khi một sản phẩm nhựa bị vứt đi, vòng đời của nó không kết thúc, mà bước sang một giai đoạn mới – thầm lặng nhưng nguy hiểm hơn. Việc chúng ta không còn nhìn thấy món đồ đó không đồng nghĩa với việc nó không còn tồn tại. Nhựa không bị vi sinh vật tiêu hóa, không hòa tan, không biến mất – nó chỉ vỡ ra và tiếp tục trôi dạt trong hệ sinh thái.

Nếu không thay đổi cách sử dụng và xử lý nhựa ngay từ bây giờ, chúng ta đang và sẽ tiếp tục sống trong một hành tinh ngập ngụa nhựa vô hình – thứ mà dù mắt thường không thấy vẫn đang âm thầm chảy trong máu của mỗi sinh vật sống và mang lại nhiều hệ lụy khôn lường.